W cieniu bieszczadzkich lasów, tam gdzie mgła delikatnie otula zielone wzgórza, od wieków rozgrywa się niezwykła historia związana z wypałem węgla drzewnego. To opowieść, która łączy przeszłość z teraźniejszością, tradycję z nowoczesnością, a przede wszystkim ludzi z naturą.
Węglarze, czy też budnicy, jak nazywano osoby wypalające węgiel, byli nieodłącznym elementem bieszczadzkiego krajobrazu. Mając swoje korzenie już w latach 70 XX wieku, ci pustelnicy lasów wybrali życie w odosobnieniu, poświęcając się trudnej, ale pełnej pasji pracy. Ich życie, spędzone w głębi lasów, było świadectwem głębokiego związku człowieka z naturą. W Bieszczadach, pełnych bukowych drzew, węglarze znaleźli idealne warunki do swojego rzemiosła, gdyż to właśnie bukowe drewno uważane było za najlepsze do produkcji węgla drzewnego.
Serce tej tradycji stanowiły mielerze – proste, ale skuteczne konstrukcje, gdzie drewno układano w stosy i obsypywano ziemią oraz darnią, tworząc idealne warunki do ograniczenia dopływu tlenu. To w tych archaicznych urządzeniach drewno przemieniało się w cenny węgiel drzewny, a także w inne produkty takie jak terpentyna, dziegieć i maź. Wymagało to nie tylko dużej wiedzy, ale i wyczucia, aby drewno zamiast spalić się, przemieniło się w czarne złoto.
Przełom przyniosła druga połowa XX wieku, kiedy to pojawiły się stalowe piece, retorty. Zrewolucjonizowały one proces wypału, czyniąc go bardziej efektywnym i kontrolowanym. Temperatura wewnątrz retorty, pozwalała na szybsze i bardziej jednolite wypalanie węgla. Kiedy dym wydobywający się z komina zmieniał barwę z szarego na biały, w retorcie należało odciąć tlen oraz zalać wodą i pozostawić do ostygnięcia. To nowe podejście do wypału węgla nie tylko zwiększyło wydajność, ale i otworzyło drzwi do nowych zastosowań tego surowca.
Współcześnie węgiel drzewny, produkowany w Bieszczadach, nie służy już tylko jako paliwo. Jego zastosowania są znacznie szersze – od grillowania po produkcję filtrów, materiałów plastycznych, a nawet jako barwnik spożywczy. Jest trzykrotnie bardziej kaloryczny niż surowe drewno, co czyni go cennym produktem w wielu branżach.
Obecnie coraz rzadziej można doświadczyć widoku wypalaczy węgla drzewnego podczas pracy. Dlatego też w Stuposianach powstało Plenerowe Muzeum Wypału Węgla Drzewnego, to miejsce, gdzie odżywa historia tej tradycji. Rekonstrukcje mielerzy i retort, a także inne elementy muzeum, pozwalają odwiedzającym zanurzyć się w dawny świat węglarzy. Jest to nie tylko atrakcja turystyczna, ale również edukacyjna, pozwalająca zrozumieć i docenić trud oraz umiejętności tych, którzy przez wieki żyli w harmonii z bieszczadzką przyrodą.
Węgiel drzewny z Bieszczad to nie tylko czarne złoto, ale też symbol trwałości i połączenia z naturą. W jego historii kryje się nie tylko ewolucja technik wypału, ale też opowieść o ludziach, którzy z szacunkiem i pasją podchodzili do swojej pracy, adaptując się do zmieniających się warunków, nie tracąc przy tym swojej tożsamości. Wędrując po Bieszczadach, warto zatrzymać się i przypomnieć o tej niezwykłej historii, która jest nie tylko częścią regionalnego dziedzictwa, ale i ważnym rozdziałem w historii polskiej przyrody i kultury.